Onze gebouwen.
In 1971 verscheen het deel l, arrondissement Leuven, van "BOUWEN DOOR DE EEUWEN HEEN, inventaris van het cultuurbezit in Vlaanderen" (D/1971/0246/4). Deze prestigieuze reeks werd opgezet in opdracht van de Minister van Nederlandse Cultuur F. Van Mechelen en uitgevoerd onder leiding van Professor Raymond Lemaire. Omdat dit werk niet aan iedereen bekend is, drukken we hier met toelating de paragrafen af die betrekking hebben op onze gemeente. De lezer zal snel opmerken dat slechts de architecturaal belangrijkste bouwwerken werden opgenomen. De bespreking is zeer technisch gehouden en erg samengebald. De werkgroep neemt zich voor deze monumenten en alle andere historisch waardevolle gebouwen van de gemeente geleidelijk grondig te bespreken en te illustreren. En hoopt ook dat de ziel van deze gebouwen, de generaties bewoners met hun lief en leed die de geschiedenis van de gemeente hebben geschreven, broksgewijs wordt opgetekend. Wie kan meewerken neme contact op. Er wacht dus duidelijk veel werk: het "Hooghuis" te Nieuwrode is niet besproken, geen enkele hoeve of veldkapel in diezelfde deelgemeente.
De dateringen worden aangegeven door een Romeins eeuwcijfer, aangevuld met A of B, ter aanduiding van de eerste of de tweede helft van de eeuw, desgevallend door a, b, c of d ter indicatie van de kwarteeuw. (bvb. XVIII B = tweede helft van de 18de eeuw). Het woord verdieping wordt telkens gebruikt als synoniem voor bouwlaag.
De straatnamen en/of huisnummers werden sedert 1971 door het gemeentebestuur gewijzigd. De oorspronkelijke vermeldingen werden in onderstaande tekst behouden doch doorstreept, terwijl de huidige coördinaten navolgend onderlijnd werden aangebracht.
Rood gemarkeerde tekst duidt op gebouwen waar momenteel geen of amper sporen van terug te vinden zijn.
Nieuwrode.
Parochiekerk Sint-Lambertus.
Neoclassicistische kerk (XIX), op het veelzijdig bak-en zandstenen koor en de sacristieën na, die opgericht zijn in classicistische stijl en dagtekenen uit einde XVIII.
Mobilair
Christus aan het kruis (ca. 1600);
Barokhoofdaltaar (einde XVII) met schilderij "Dood van de H. Clara" (Maes); kleine altaren met renaissanceversieringen op de pilasters en het hoofdgestel (XVII B), voorzien van provinciale doeken naar Rubensiaanse traditie (zuidzijde);
Barokkansel met verwerking van laat-renaissance motieven (XVII A);
Gotische doopvont (XV of XVI).
Pastorij.
Op de achtergevel gedateerd 1707 door middel van muurankers. Traditionele bak- en zandsteenstijl. Dubbel huis met twee verdiepingen en gebogen zadeldak met dakvenster. Zandstenen sokkel afgezet met een geprofileerde lijst; rechthoekige ramen voorheen voorzien van kruiskozijnen; kroonlijst op uitgewerkte houten modillons. Zijgevel voorzien van muurvlechtingen en schouderstukken.
Nieuwe bijbouw uit XIX tegen de voormalige voorgevel. Gewijzigde vensters in achtergevel; wegbreken van tussenstijlen en middenkalven, lagere lateien op de benedenverdieping; vernieuwde deur.
Kortrijk-Dutsel.
Parochiekerk Sint-Catharina.
Schilderachtig kerkje van het basilicale type: westertoren gevat tussen de verlengde zijbeuken, drie beuken van drie traveeën afgedekt met een hoog zadeldak, vooruitspringend dwarspand en koor met vlakke sluiting geflankeerd door sacristieën.
Kleine Romaanse toren opgetrokken uit ijzerzandsteen in breuksteenverband (XI); vier lage verdiepingen afgedekt met vlakke zolderingen; gevelmuren voorzien van schietgaten en eenvoudige galmgaten op de hoogste verdieping; klokkeverdieping verhoogd tijdens XIV; halfrond venster boven een classicistisch portaal (gedateerd 1750 op de makelaar).
Romaanse beuk op vierkante pijlers zonder imposten; dichtgemetselde bovenlichten onder de bepleistering; oostgevel herbouwd in XVII (?); stucplafonds uit XVIII.
Zijbeuken in 1769 van baksteen wederopgebouwd en verbreed in classicistische stijl (jaartal boven de deur van toren naar beuk).
Gotisch transept en koor van ijzerzandsteen in groot verband (XVI A); eenvoudige lancetvensters, vermoedelijk ca. 1600 verbouwd in de kruisarmen (cf. puntgevel) en tijdens XVIII in het zuiderkoor. Middeleeuwse noordersacristie onder een lessenaarsdak (recente zuidersacristie).
Mobilair
In de hoofdbeuk, twee schilderijen (ca. 1700);
In het koor houten gotische beelden en gepolychromeerde barokbeelden (XV-XVII); fraaie gotische Madonna op het altaar (ca. 1500);
Goed herschilderde barokzijaltaren (deze van de noordzijbeuk boven de nis gedateerd 1634 en voorzien van renaissancerolwerkversiering) met doeken uit dezelfde tijd; barokhoofdaltaar (XVIII); koorgestoelte verfraaid met tropeeën en tien beschilderde medaillons, z.g. Vlaamse renaissancestijl (XVII A).
DORPSPLEIN DREEF
Grote, gaaf bewaarde lemen langsschuur.
DORP DREEF
Nr. 20 10. Pastorij. Dubbel huis in traditionele bak- en zandsteenstijl uit XVII B. Twee verdiepingen afgedekt met een gebogen schilddak met uitstekende daklijst op houten modillons; middentravee gemarkeerd door een bakstenen dakvenster met trapgeveltje uitlopend op een overhoeks topstuk; zandsteen gebruikt voor de hoekkettingen en de omlijstingen van de rechthoekige vensters, die vroeger voorzien waren van kruiskozijnen. Vergroten van de vensters en toevoegen van bijbouwen: XIX en XX. Van de oorspronkelijke inrijpoort die toegang verleent tot het voorhof resten slechts de zijmuren en zandstenen posten.
GRAVENSTRAAT
Nr. 31. Oorspronkelijk, anderhalf huis met één verdieping en zadeldak uit XVIII B. Baksteenbouw; zijgevel voorzien van vlechtingen en schouderstukken. Voorgevel verrijkt met zandstenen omlijstingen en uitspringende sleutel rondom de steekboogramen en de rechthoekige deur. Recentere uitbreiding van het gebouw.
(Hoek Leempoel Poelweg). Lemen langsschuur; gedeeltelijk in oorspronkelijke toestand bewaard.
HOLSBEEKSEBAAN DUTSELSTRAAT
(Hoek Wezemaalbaan Bruul). Voormalige afspanning (bewaarde ringen in de gevel) op de gevelsteen boven de deur gedateerd 1822. Twee verdiepingen hoog bak- en zandstenen dubbel huis met rechthoekige deur en vensters. Zijgevel voorzien van schouderstukken en muurvlechtingen. Volledig hersteld.
Nr. l 99. Zogenaamde "Pittehoeve". Hoeve van middelgrote omvang, grosso modo ingeplant op U-vormig grondplan en voorafgegaan door een kastanjeboomdreef. Baksteenbouw met schaars gebruik van natuursteen. Boerenhuis met één verdieping en zadeldak; zijpuntgevels afgewerkt met muurvlechtingen. Voorgevel met uitzicht uit XIX A: rechthoekige vensters en deur met boven- en onderdorpels van arduin. Gelijktijdige en recentere aanhorigheden.
LINDESTRAAT
Nr. 66. Eén verdieping hoge landbouwerswoning van het langgeveltype, afgedekt met een zadeldak. Zij- en achtergevel in leembouw op bakstenen voeting; zichtbare ankerbalken; kleine, houten kozijnramen. Bakstenen voorgevel en bijbouw.
SLUISBEEKSTRAAT
Nr.46 9. Dubbel huis met anderhalve verdieping, zadeldak en middendakvenster. Voorgevel grondig hersteld; de minder veranderde achtergevel vertoont licht steekboogvormige vensters en een gelijkaardige deur met jaartal 1807 in het bovenlicht; halve zolderverdieping voorzien van ovaalronde vensters.
WEZEMAALSTRAAT BRUUL
Nr. 26. Schuur met schouderstukken en muurvlechtingen; enkele veranderingen.
GOBBELSRODE HOREBEEKSTRAAT
Nr. 24 3. Zogenaamde "Koningshoeve". Middelgrote hoeve bestaande uit afzonderlijke gebouwen rondom het rechthoekige erf. Omheiningsmuur met duiventoren bekroond met windwijzer gedateerd 1834. Woonhuis met één verdieping; baksteenbouw met schaars gebruik van zandsteen; vensters in lichte steekboogvorm.
GOBBELSRODE
Nr. 36. Kleine landbouwerswoning in leembouw, zijpuntgevel afgedekt met stro en riet; thans verlaten en vervallen.
Nr. 40. Kleine schuur in leembouw met één zijpuntgevel voorzien van rietbekleding; vervallen toestand; Hersteld met baksteen.
LUBBEEKSEBAAN GOBBELSRODE
Nr. 19 68. Bak-en zandstenen huis met twee verdiepingen uit einde XVIII. Rechthoekige vensters met uitspringende sluitsteen en grote inrijpoort met gelijkaardige sleutel; holrond bepleisterde kroonlijst. Zijgevel afgewerkt met muurvlechtingen en schouderstukken. Vernieuwd dak.
(Hoek Sluisbeekstraat). Lemen schuur en bijgebouw.
Sint-Pieters-Rode.
Parochiekerk Sint-Pieter.
Vóór een banaal, neogotisch gebouw (1892-1894), staat een vierkante toren, opgetrokken in twee bouwcampagnes: Romaanse onderbouw van ijzerzandsteen in breuksteenverband (axiaal portaal en vensteropeningen in neogotische stijl); bovendeel van bak- en zandsteen vermoedelijk herbouwd in XVII (nog gotische galmgaten op de klokkeverdieping), recente op de beuk uitziende arcade.
Mobilair
Schilderij van de kruisiging (in de zuiderdwarsarm);
Christus uit XVII in de andere kruisarm;
Classicistische biechtstoelen uit XVIII (?).
Sint-Jozefkapel.
Nabij de baan naar Lubbeek Peerse staat onder een oude linde midden in het veld een rechthoekig gebouwtje van baksteen met zandstenen omlijsting rondom de nis (begin XIX ?).
Kasteel van Horst.
Fundamenten toegeschreven aan XIII: profileringen, elementen van stereotomie in sommige opnieuw gebruikte blokken en de rondboogdeur wijzen erop. Vlakteburcht die een onregelmatige, polygonale aanleg ontplooit en omgeven is met grachten.
Zware vierkante donjon, op een hoek opgetrokken uit baksteen met parement van lediaan (XIV), tijdperk waarop de gebeeldhouwde kraagstenen en gewelfsleutel van de gelijkvloerse verdieping eveneens wijzen. Hoogste verdieping (vijfde bouwlaag) herbouwd kort na brand van 1489 (?); weergang in overstek en pyramidale bedaking bekroond met een houten spietorentje. Aan de noordoostzijde, ronde bak- en zandstenen toren, opgericht tijdens XVI A (herstelde bekroning).
Donjon, toren en ingangspoort, vooruitspringend tegenover het algemeen tracé van het kasteel, horen tot de oudste gedeelten; overigens: woon- en oostvleugel uit XVI; kapel en aanhorigheden uit XVII (wagenhuis met jaartal 1657 en muurankers M(aria) A(nna) V(an)(den) T(ympel). Merkwaardig en karakteristiek ensemble voorzien van kruisramen, dakvensters, steile puntgevels en speklagen horend tot de regionale, traditionele bak- en zandsteenstijl.
Verscheidene stucplafonds toegeschreven aan J.C. Hansche (XVII).
DORP PASTORIEDREEF
Nr. 33 10. Pastorij. Omgracht domein met tweeverdiepingshuis in traditionele bak-en zandsteenstijl. Poortgebouw met volutegevel en frontonbekroning uit einde XVII; nis met Sint-Jansbeeld; rondbooginrijpoort voorzien van imposten en een sluitsteen en gemarkeerd door een korte druiplijst. Dubbel huis met twee verdiepingen en zadeldak gedateerd 1690. Uitspringende daklijst rustend op uitgewerkte houten modillons; kruisvensters. Middentravee uitlopend op een bakstenen trapdakvenster met topstuk; gevelsteen met abtswapen onder het rondbooglaadvenster (uitstekende imposten, sluitsteen en korte druiplijst en duiventil); steekboogdeur ANNO 1771 met bovenlicht en fraaie waaier. Bijbouw en wijziging der vensters: einde XVIII; restauratie: XX. Bijbouw bij de poort gedagtekend 1776.
STEENWEG KORTRIJK-DUTSEL/SINT-PIETERS-RODE GRAVENSTRAAT
Boerenhuisje in leembouw.
STEENWEG NIEUWRODE/SINT-PIETERS-RODE RODESTRAAT
Dwarsschuur opgetrokken uit leem.
Holsbeek.
Parochiekerk Sint-Maurus.
Vóór de kerk, die volledig wederopgebouwd werd in neogotische stijl (1910), staat een zandstenen toren met bouwopschrift 1564 op de zuidergevel.
Toren op vierkant grondplan; drie bouwlagen (waarvan laatste verhoogd tijdens XX); herbouwd portaal; recente noordertraptoren. Begane grond overkluisd met bakstenen kruisribgewelven rustend op kraagstenen en met de beuk verbonden door middel van een spitsboogarcade; oorspronkelijk aanwezigheid van een tribune?
Mobilair:
In het koor de noordzijbeuk, Passietriptiek, gedagtekend 1540 op de achterkant van het linkerluik; in de noorderkruisarm schilderij uit XVIII;
In de zuider noorderdwarsarm gotische Sint-Anna-ten-Drieën (XV); in de zuidzijbeuk, renaissancistisch St.-Antoniusbeeld (XVI) onder een barokbaldakijn (XVII B);
renaissancebiechtstoelen (XVII A).
Kasteel van Attenhoven.
Poort van het voormalige kasteel Attenhoven, op het fronton gedateerd ANNO 1664. Baksteenbouw met picturale verwerking van zandsteen. Opgevat als portiektravee: twee met blokwerk verrijkte pilasters dragen de kroonlijst; ingeschreven rondbooginrijpoort met imposten en sluitsteen; vlakke zandstenen in de zwikken. Driehoekig fronton met wapensteen en sterk beschadigde topbekroning.
BERGESTRAAT
Zogenaamd "Hof ter Winge". Bezijden de Wingebeek gelegen hoeve van het langgeveltype, boven de voordeur gedateerd ANNO 1681. Oorspronkelijk volledig van leem gebouwd met zichtbare ankerbalken. Goed bewaarde oostgevel; rechthoekige deur met jaartal in de houten waaier; rechthoekige vensters, paarsgewijze opgesteld, respectievelijk gescheiden door een brede houten tussenstijl en een zwaar middenkalf, en aldus, in laatstgenoemde geval, een kruisvenster vormend. Latere, doch weinig ingrijpende wijzigingen aan de aanpalende stal en schuur. Westgevel wederopgebouwd van baksteen in de loop van XIX; zuidgevel, op sokkel van breuksteen, eveneens vernieuwd begin XX. Bakhuis van baksteen uit XVIII; puntgeveltjes afgewerkt met muurvlechtingen, top- en schouderstukken; heiligennis boven de geprofileerde steekboogdeur.
DUTSELHOEK
Middelgrote dwarsschuur in leembouw.
KERKSTRAAT GEBROEDERS VAN TILTSTRAAT
Nr. 49 43. Dorpswoning in leembouw.
KORTRIJKSEBAAN
Nr. 57. Zogenaamde "Molenhof". Vrij ruime hoeve, gedateerd 1740 op de sluitsteen van de arduinen, van neuten en imposten voorziene rondbooginrijpoort. Baksteenbouw met verwerking van blauwe hardsteen, kalk- en ijzerzandsteen. Boerenburgerhuis met twee verdiepingen en zadeldak; venster- en deuropeningen gewijzigd doch bewaarde geprofileerde posten van zand- en ijzerzandsteen. Aanpassingen uit XIX, ondermeer arduinen lateien. Aan de binnenhofzijde, vernieuwd karrenhuis met ingemetselde gevelsteen ANNO 1731. Aanpalende schuur op ijzerzandstenen sokkel, voorzien van een van 1731 gedagtekende rondbooginrijpoort met hoekstenenomlijsting van hetzelfde materiaal. Bijkomend boerenhuis en aanhorigheden uit XIX-XX.
LEUVENSEBAAN
Nr. 280 298. Bak- en zandstenen gesloten hoeve uit XVIII. Boerenhuis met twee verdiepingen overdekt met zadeldak; zijpuntgevel afgewerkt met schouderstukken en muurvlechtingen. Vernieuwde vensteromlijstingen en dichtgemetseld raam. Recente schuur en aanhorigheden.
ROTSELAARSEBAAN
Nr. 10. Pastorij. Bak- en zandstenen dubbel huis uit XVIII B. Zijgevel met schouderstukken en vlechtingen; fraaie Frans-classicistische deur. Grondig gerestaureerd geheel met gewijzigde vensters.
SMISSTRAAT
Nr. 1. Zogenaamde "Heilige Geesthof". Middelgrote hoeve op L-vormig grondplan boven de korfbooginrijpoort gedateerd 1735. Hoofdzakelijk baksteenbouw met verwerking van kalk- en ijzerzandsteen. Eén verdieping hoog boerenhuis met zadeldak in traditionele bak- en zandsteenstijl; voorheen kruiskozijnen en smallere vensters met middenkalf in de voor- en achtergevel. Aan de binnenhofzijde, fraaie zandstenen rondboogdeur voorzien van imposten en een sluitsteen en druiplijst waarboven een ovaalrond bovenlicht met uitgewerkte omlijsting. Eenvoudig rondboogdeurtje in de achtergevel. Aanpalende dienstruimten met gelijkaardige deuropening; rondboogvenster met ijzerzandstenen omlijsting in de met muurvlechtingen afgewerkte zijpuntgevel. Brede, zandstenen korfbooginrijpoort in het heden gewijzigde poortgebouw. Bewaard gedeelte van de aanhorigheden uit dezelfde bouwperiode met twee bewaarde boogdeurtjes in de aangepaste gevel.