"Vrijheidsbomen" te Holsbeek.
In 1930, 100 jaar na de Belgische onafhankelijkheid, werd deze bekomen Vrijheid met gepaste luister gevierd. Overal in het land vonden vaderlandslievende aktiviteiten plaats. We geven hier een beeld weer van de organisatie ervan te Holsbeek, zoals deze kan worden gereconstrueerd aan de hand van documenten en getuigenissen. Specifiek lichten we het gebruikelijk oprichten van een herdenkingsboom toe.
1830 - GEMEENTE HOLSBEEK - 1930
Viering der Honderdste Verjaring van 's Lands Onafhankelijkheid op 7 Juli, Kermismaandag
GROOTE OPTOCHT
van de schoolkinderen en van de. leden der maatschappijen van de Gemeente.
VORMING VAN DEN STOET
aan de Gemeenteschool te 2 uur, om stipt te 2 1/2 uur te vertrekken langs de Leuvensche baan, Kerkweg, naar de kerk, alwaar
PLECHTIG TE DEUM
Daarna NEERLEGGEN VAN BLOEMEN op het graf der Gesneuvelde Soldaten en vermoorde Burgers van den oorlog 1914-1918, met stil gebed ter hunner nagedachtenis.
VERVOLG VAN DEN OPTOCHT
langs Kerkstraat, Bergeveld, Bergestraat, Cortrycksche baan tot aan de Gemeenteschool.
PLANTING VAN EEN GEDENKBOOM
Uitvoering van o NAAR WIJD EN ZIJD o door de Schoolkinderen en Fanfaren
REDEVOERING
Tot slot de Brabançonne door al het volk, met begeleiding van Fanfaren
's Avonds
VERLICHTING
van den Gedenkboom.
Iedereen wordt verzocht mee te werken tot het welgelukken van dit feest en zijne woning te bevlaggen.
HET GEMEENTEBESTUUR.
Holsbeek
Te Holsbeek werd de viering van het eerste eeuwfeest van 's lands Onafhankelijkheid officieel gestart op woensdag 25 juni 1930, datum waarop de leerlingen van de aangenomen lagere meisjesschool door een persoonlijke bijdrage van toenmalig burgemeester De Bruyn een herinneringsreis ondernamen naar de tentoonstelling te Antwerpen. Het gemeentebestuur bekostigde eenzelfde reis voor de kinderen van de gemeentelijke jongensschool, precies één week later, op woensdag 2 juli. Van maandag 30 juni tot en met zaterdag 5 juli werd in deze beide scholen een ' Vaderlandsche week' gehouden.
Hoogtepunt van de viering werd kermismaandag, 7 juli 1930. Op deze dag vond de officiele viering plaats, waarvan het programma wordt weergegeven in de bijgevoegde affiche. De Kerkweg is de huidige Gebroeders van Tiltstraat, de Kerkstraat noemt hedentendage Sint-Maurusstraat.
De stoet werd gevormd als volgt:
1. de Gymnast jongens (Sint-Joannes Berchmanskring)
2. de leerlingen van de gemeentelijke jongensschool
3. de leerlingen van de aangenomen meisjesschool
4. het meisjespatronaat
5. de duivenbond (de Luchtklievers)
6. de maatschappij der onderlinge hulp (ziekenbond)
7. de oud-wapenbroeders
8. de Sint-Maurusfanfare
9. de oudstrijders 1914-1918
10. de Lustige Solders (bij Smout)
11. de Boerenbond
12. de Veloclub uit Holsbeek-Dorp
13. Holsbeek Sportif uit de Plein
14. handboogmaatschappij De Ware Vrienden
15. het gemeentebestuur, de commissie van openbare onderstand en de kerkfabriek
16. de bevolking
Daags nadien, ter gelegenheid van de plechtige prijsuitreiking der scholen, vond er nog een "Vaderlandsche betooging" plaats door de leerlingen van beide scholen, met zang en voordrachten. Het schoolhoofd, Dhr. August Mortelmans, bracht verslag uit over de bijzonderste gebeurtenissen waarin de gemeente Holsbeek en hare bevolking in en rond 1830 betrokken was, met hun betekenis en hun weerslag op de latere toestand van het land. Hij deed dit (zoals in het verslag vermeld) aan de hand van bescheiden die berustten in de gemeente-archieven.
De herdenkingsboom werd geplant 'aan de voet van de Asseltberg' en was omringd door een keten, bevestigd op een aantal betonnen palen. De lindeboom bestaat overigens op dit ogenblik nog steeds, op de hoek van de Rotselaarsebaan, grenzend aan de gemeenteschool, aan het (verdwenen) oude gemeentehuis. In de prille beginperiode had hij te lijden onder de beschadiging, toegebracht door de stam rondomrond in te kerven. Sommigen herinneren zich nog het beeld van de aangebrachte leemlaag, waanrond een zak bevestigd met ijzerdraad, om hem er terug bovenop te helpen. Vermoedelijk werd hij op zijn huidige standplaats eerst ook geplant, maar we weten dat hij kort na 1930 werd verhuisd naar een stuk gemeenteperceel ter hoogte van de huidige beenhouwerij aan de voet van de Meesberg. Later, bij verkoop van dit perceel verhuisde de boom naar zijn huidige standplaats. Hij is één van de weinige 'Vrijheidsbomen' uit de streek die het tot op heden heeft overleefd
Kortrijk-Dutsel
Ter voorbereiding van de nationale feesten werd op 24 mei 1930 door het gemeentebestuur een vraag gericht tot alle voorzitters der maatschappijen, teneinde een komiteit te stichten om deze feesten te organiseren. Op de volgende zitting wordt als gedenkenis aan ieder 'schoolkind der beide scholen' een boek handelend over de oorlog 1914-1918 gegeven. Zijn er inwoners die dit boek nog bezitten? Graag hadden we dan inzage ervan.
Op het dorpsplein tegenover de Sint-Catharinakerk, net achter het kanon bevond zich de herdenkingsboom. Deze was evenwel met zekerheid verdwenen voor de oorlog 1940-1945, en had volgens getuigenissen evenzeer af te rekenen met moedwillige beschadigingen. Bemerk dat het dorpsplein in 1930 hetzelfde niveau bezat als het huidige kerkhof, en later werd weggegraven, zodat het licht hellend opklom van de Dutselstraat naar de kerk toe. Het kanon verdween met de komst van de Duitsers tijdens de oorlog.
Nieuwrode
De festiviteiten ter gelegenheid van de 100ste verjaardag van de Belgische onafhankelijkheid hadden in Nieuwrode plaats op maandag 6 oktober 1930. De bevlagging van de huizen was algemeen. Het gemeentehuis en verschillende huizen waren mooi versierd.
Na een zielenmis ter nagedachtenis der gesneuvelden van de eerste wereldoorlog, werd aan de voet van de Kratenberg de stoet gevormd. Naast de schoolkinderen namen er al de verenigingen van het dorp, samen met de geestelijke en gemeentelijke overheid, aan deel. Bij de aanvang werd een toespraak gehouden aan het monument der gesneuvelden. Daarna trok de optocht langs het gemeentehuis, het Hooghuis, de Biest, en zo terug naar de Dorpplaats.
Onder luid applaus werd hier de herdenkingsboom geplant. Diepvoelende, vaderlandslievende toespraken werden gehouden. Schoolkinderen zongen, begeleid door de fanfare, hun mooiste liederen.
De aangeplante boom was een wilde kastanje (galnotenboom). Hij had na enkele jaren reeds een volumineus bladerdek. Menig marktganger of Nieuwrodens kind kon er bij een plotse regenbui onder gaan schuilen. Onder de boom stond een oud kanon, achtergebleven na de voorbije wereldoorlog. De loop van dit kanon wees naar het oosten, naar de oude (en latere) vijand: Duitsland. Bij plechtigheden in het dorp werd de boom dikwijls versierd. Het ijzeren hekken dat rond de boom stond, bevindt zich nu nog op de zolder van het oude gemeentehuis van Nieuwrode.
Sint-Pieters-Rode
Tengevolge van het afbranden van het gemeentehuis (dat stond op de hoek van de Werfweg en de Sint-Pietersstraat, naast de huidige gemeentezaal) in 1943, zijn ons geen bestuursdocumenten uit de vooroorlogse periode overgebleven. Er rest ons enkel de hoop om enige getuigen of mondelinge overleveringen terug te vinden. We doen hierbij dan ook graag een oproep om verdere informatie (uit elke deelgemeente), teneinde het verhaal te vervolledigen. Dank nu reeds aan elkeen die bereidwillig getuigde van dit gebeuren uit een niet meer zo recent verleden...
Rudy Janssens, Louis Peeters